Home Verhaal Fotoboek Discussiegroep
Abwehrstellen 1939
Abw I Chefgruppe Referat I J, Geheimer Funkmeldedienst Referat I Wi, Wirtschaft Referat I G, Geheimwesen Gruppe H Heer, Gruppe M Marine, Gruppe Luft, Referat I H (Ost) Referat I H (West) Referat I H West 1, Leiter Oberstleutnant Thoering Referat I H West 2 Referat I H West 3, Leiter Oberstleutnant Seubert Referat I H technik Referat 1 M (Ost) Referat 1 M (West) Referat I H technik Referat I Luft technik Referat 1 Luft (Ost) Referat 1 Luft (West)

Voorkant van het Bendlerblock aan de Tirpitzufer (71-74) en Bendlerstrasse 11-13, waar de Abteilungen van het Amtes Ausland/Abwehr der Wehrmacht waren gevestigd


Hans Pieckenbrock


 

Op 1 juni 1938 reorganiseerde Admiral Wilhelm Canaris de Duitse inlichtingendienst Abwehr in drie grote afdelingen: Abwehrabteilung I (spionage), II (sabotage) en III (contraspionage) en enkele kleinere. Abwehrabteilung I, de "Geheime Meldedienst", stond onder leiding van Oberstleutnant Hans Piekenbrock.

Doelstelling Abwehrabteilung I; spionage
Bij Abwehrabteilung I draaide het allemaal om het verzamelen van informatie over de miliaire sterkte, dislocatie, strijdvaardigheid, etc. van alle potentiele tegenstanders van Duitsland, doorgaans door spionage. De "Geheime Meldedienst", zoals de afdeling ook wel werd genoemd, stond dan ook voornamelijk in het teken van het opbouwen en onderhouden van een agentennetwerk. Alle Abt I leiders van AST's of KO stonden rechtstreeks onder commando van Abwehrabteilung I. De meeste Abt I leiders van AST's en vrijwel alle leider van KO's waren gerecruteerd uit de Abwehrabteilung I. De hulp/ adjudant van een militair attachee op een Duitse ambassade was Abwehrofficier, in veel gevallen was de attachee zelf ook Abwehroffizier.

De Duitse spionage activiteiten zijn tot op heden vermoedelijk maar voor een beperkt deel bekend. Dat is logisch, en een evident gevolg van de aard van deze afdeling. De Abwehroffizieren maakten voor informatie uit het buitenland bij voorkeur gebruik van Duitsers die tijdelijk aldaar woonden of Volksdeutsche (niet-Duitse met Duitse voorouders). Een Abwehroffizier had een kring van agenten die het netwerk vormden van de officier, veel agenten op hun beurt zochten agenten in hun eigen (werk-) omgeving en zo hadden veel agenten een eigen sub-netwerk.

Nevenfunctie/ dekmantel
Veel Abwehroffizieren bleven hun burgerdienstbetrekking of bedrijf voortzetten en gebruikte die als dekmantel om informatie en geldbedragen over grenzen uit te kunnen sluizen. In sommige gevallen was de Abwehr-functie zo met de civiele wereld verweven dat achteraf maar moeizaam is vast te stellen welke relaties van de officier welke doel dienden. Informatie werd in veel gevallen gekocht, dus naast de overtuigende nationaal socialisten werd ook geronseld onder personen die aanzienlijke schulden hadden en/of afhankelijk waren van een verslaving. Horecabedrijven waren bij uitstek de gelegenheden waar agenten/ informanten/ officieren samenkwamen; zogenaamde Treffs.

Historisch onderzoek
Veelal werd bij deze Treffs aliassen of codenummers gebruikt. De aard van de zaak maakt het herkennen van een universele modus operandi of patronen, verbanden en/of informatielijnen op basis van de thans beschikbare gegevens bepaald geen sinecure. De betrokken abwehrofficieren en de agenten leven niet meer, dus antwoorden op thans aan de orde zijnde vragen in dit kader mogen we niet verwachten. De inhoud van de verklaringen zoals die in na-oorlogse verhoren zijn afgenomen dienen mede in het licht van mogelijke eigen vervolging te worden geïnterpreteerd waardoor het bagatelliseren van eigen en overdrijven van andermans rol meer regel dan uitzondering was.

Daar komt nog bij dat grote delen van de archieven niet (gemakkelijk) beschikbaar zijn, hetzij vanwege brand zoals bij het bombardement op Leipzig waarbij een groot deel van het Wehrmacht archief in rook opging hezij vanwege kennelijk onvolledig/ onzorgvuldig archiveren zoals bij de verzameling CABR waarbij soms grote delen van procesdossiers niet meer aanwezig blijken te zijn of delen van verklaringen in verschillende dossiers zitten.

Desondanks komt het grotere geheel en daarmee ook de omvang van de spionage in Nederland steeds beter in beeld door het openstellen van archieven en het digitaliseren van de beschikbare gegevens uit de archieven.

Samenhang met andere afdelingen
Hoewel er een strikte scheiding was, zowel regionaal als wat betreft de afdelingen, was de Duitse inlichtingendienst ook weer zo flexibel dat agenten soms ook voor andere abwehrofficieren, andere AST's en/of andere afdelingen werkte. Vooral de uitwisseling tussen afdeling I en III was zeer precair en daarom hielden AST's lijsten bij van agenten. Daarnaast was er een centrale kaartenbak in Berlijn; Zentralabteilung.

Agenten werden doorgaans V-Leute genoemd; V-Mann of V-Frau. Er waren verschillende soorten agenten, waaronder de onderstaande:

A-agent: Ausfrageagent, veelal woonachtig in Duitsland.

E-agent: Volgens contraspionageofficier Giskes was de E-agent een "eigener Mann in gegnerischen Dienst"; die als agent voor een vijandelijke inlichtingendienst werkte, waarbij werd aangenomen dat hij feitelijk voor de Abwehr werkte. Toch is er veel te zeggen voor de term Ermittlungsagent oftewel opsporingsagent. Zo had V-man Hoosemans een E-nummer, terwijl hij voor geen enkele vijandelijke (niet-Duitse) inlichtingendienst werkte.

F-agent: dit was een Forscher (onderzoeker) die gegevens verstrekte zonder in contact te staan met een vijandelijke inlichtingendienst.

G-agent: Gegenspionageagent.

GV-agent: de gegnerischer V-Mann was als agent zowel voor de Abwehr als voor een vijandelijke inlichtingendienst werkzaam. De opdrachten van zo’n vijandelijke dienst werden op aanwijzing van de Abwehr uitgevoerd.

I-agent: Insurgierung-agent. Er was in 1935 ook sprake van I-Leute die werkzaam waren voor Ii en voor wier instructie uniform-herkenning klaarblijkelijk bijzonder belangrijk was. De Insurgierung-agent was er in ieder geval later om bepaalde bevolkingsgroepen, vooral "etnische minderheden", te indoctrineren en klaar te stomen voor een inval.

R-agent:Residenten, wachtende vertrauwensleute, agenten die pas in actie kwamen wanneer zij daartoe opgedragen werden en voor het overige "normaal"functioneerden; bijvoorbeeld bij een spionageopdracht of bij de inval in mei 1940. Vaak was deze agent een (volks) duitser woonachtig en/of werkzaam in het buitenland

RR-agent: Rundreiseagent, vergaarden tijdens hun (dienst-) reizen informatie

S-agent: de Spannungsagent werd pas actief in het geval van een geplande invasie om (vaak draadloos) te rapporteren over de laatste stand van zake van de strijd of de stemming in het land.

U-agent: Umschlagstelleagent/Umleitestelle; (doorgave-agent/postadres). Deze ontving post of berichten en gaf die door aan een volgende agent of Abwehroffizier in de keten.

Gruppen:

Leiter Abwehrabteilung I: Oberstleutnant Hans Pieckenbrock
Chefgruppe, Leiter:..
Taak: Einheitliche Leitung des Geheimen Melddienstes. Zusammenfassung aller in Betracht kommenden Nachrichtenquellen. Zusammenarbeit mit den Abteilungen II und III des Auslandsamtes, dem Auswärtigen Amt, der Gestapo und dem Forschungsamt. Ausführung der vom Oberbefehlshaber der Wehrmacht und den drei Wehrmachtsteilen zugehenden Erkundungsaufträge: Weiterleitung der nicht ausgewerteten Nachrichten an die Abteilung Ausland und die auswärtigen Stellen der drei Wehrmachtsteile

Referat I Wi, Wirtschaft Leiter:Major Dr. Bloch
Taak:

Referat I J, Geheimer Funkmeldedienst Leiter:Major Rasehorn
Taak:

Referat I G, Geheimwesen Leiter:Oberstleutnant Mueller
Technische Abwehrmittel, Laboratorium.

Gruppe H Heer, Leiter:..
Taak: Zusammenfassung aller in Betracht kommenden Nachrichtenquellen. Führung der geheimen Meldeverbindungen, Verwertung der Werturteile über das gelieferte Nachrichtenmaterial Personalien und Beurteilung der Agenten der AST's und KO's.

Referat I H (Ost) Leiter:Oberstleutnant Edgar Scholz
Taak: zie gruppe I H, betreute die Länder Polen, Finnland, UdSSR, Skandinavien, Japan und China.

Referat I H (West) Leiter:Oberst Karl Maurer
Taak: zie gruppe I H, betreute die Länder Belgien, Niederlande, Frankreich, Portugal, Spanien, USA, Italien und die Überseestaaten ohne Japan.

Referat I H West 1 Leiter:Leiter: Oberstleutnant Thoering
Taak: zie gruppe I H, samenvoegen en evalueren van de berichten van Referat 2 und 3.

Referat I H West 2 Leiter:Leiter: ..
Taak: zie gruppe I H, verzamelen en doorsturen van berichten van AST's en KO's. Afstemming van activiteiten van AST's en KO's voor de noordwestelijke regio; Nederland, Belgie, Frankrijk en Noord-Africa.

Referat I H West 3 Leiter:Leiter: Oberstleutnant Franz Seubert
Taak: zie gruppe I H, verzamelen en doorsturen van berichten van AST's en KO's. Afstemming van activiteiten van AST's en KO's voor de zuidwestelijke regio; Spanje, Zwitserland en Italie.

Referat I H technik Leiter:..
Taak: zie gruppe I H, Erkundung der gesamten Waffen- und Kriegsgeräte-Technik im Ausland zuständig, Beschaffung einzelner Waffen und Geräte, sowie Prüfung der Produktion von chemischen Kriegsmitteln im Ausland.

Gruppe M Marine, Leiter:..
Taak: Taak: Zusammenfassung aller in Betracht kommenden Nachrichtenquellen. Führung der geheimen Meldeverbindungen, Verwertung der Werturteile über das gelieferte Nachrichtenmaterial Personalien und Beurteilung der Agenten der AST's und KO's.

Referat 1 M (Ost), Leiter: ..
Taak: (zie gruppe I M) in de regio Ost: Polen, Rusland, Estland, Letland, Litouwen, Finland, Noorwegen, Zweden, Denemarken, Griekenland.

Referat 1 M (West), Leiter: ..
Taak: (zie gruppe I M) in de regio West: Holland, Belgie, Frankrijk, Engeland, Ierland en USA.

Referat I M technik Leiter:..
Taak: zie gruppe I M, Erkundung der gesamten Waffen- und Kriegsgeräte-Technik im Ausland zuständig, Beschaffung einzelner Waffen und Geräte, sowie Prüfung der Produktion von chemischen Kriegsmitteln im Ausland.

Gruppe Luft, Leiter:Oberstleutnant Hauswald
Taak: Taak: Zusammenfassung aller in Betracht kommenden Nachrichtenquellen. Führung der geheimen Meldeverbindungen, Verwertung der Werturteile über das gelieferte Nachrichtenmaterial Personalien und Beurteilung der Agenten der AST's und KO's.

Referat 1 Luft (Ost), Leiter: ..
Taak: (zie gruppe I Luft) in de regio Ost: Polen, Rusland, Estland, Letland, Litouwen, Finland, Noorwegen, Zweden, Denemarken, Griekenland.

Referat 1 M (West), Leiter: ..
Taak: (zie gruppe I M) in de regio West: Holland, Belgie, Frankrijk, Engeland, Ierland en USA.

Referat I Luft technik Leiter:..
Taak: zie gruppe I Luft, Erkundung der gesamten Waffen- und Kriegsgeräte-Technik im Ausland zuständig, Beschaffung einzelner Waffen und Geräte, sowie Prüfung der Produktion von chemischen Kriegsmitteln im Ausland.




(Deze pagina is nog in bewerking. Derhalve zullen, voor zover noodzakelijk, nog aanvullingen en/of correcties volgen.)

Bronnen:
GERMAN INTELLIGENCE SERVICE WWII VOL.3_0001.pdf
DE ABWEHR IN NEDERLAND (1936-1945), Onvoltooid manuscript Frans Kluiters, 2006; Bewerking Etienne Verhoeyen, 2016


Gebruiksvoorwaarden Colofoon Copyright 2014-2019 J.F.D. Bruinsma, bijgewerkt op 20 september 2019